Walory kulturowe

Park Krajobrazowy „Góry Opawskie” to teren o znaczących walorach historycznych i kulturowych. Do obiektów najcenniejszych i wartych zobaczenia należą m.in.:

1. Schronisko i wieża na Biskupiej Kopie

Schronisko PTTK „Pod Kopą Biskupią” im. Bohdana Małachowskiego (a właściwie Górski Dom Turysty „Pod Biskupią Kopą”) położone jest na wysokości 850 metrów n.p.m., pod szczytem Biskupiej Kopy. Inicjatorem jego wybudowania był burmistrz Prudnika Paul Lange. Schronisko nosiło wtedy nazwę Chata Górnoślązaków. Uroczyste otwarcie nastąpiło w 1924 r. – obiekt składał się z baraku z dobudowaną werandą. W związku z dużą popularnością wśród turystów już w latach 1926–27 dokonano rozbudowy – obok starej konstrukcji wzniesiono nową, jednopiętrową. W związku z kryzysem gospodarczym na przełomie lat 20 i 30 nastąpił spadek liczby odwiedzających i Chata Górnoślązaków przestała przynosić zyski. Wtedy też zaczęto przebudowywać obiekt pod potrzeby schroniska młodzieżowego. Po 1945 r. schronisko otrzymało nazwę „Pod Kopą Biskupią”, a w 1964 r. imię Bohdana Małachowskiego, krakowskiego działacza turystycznego. Obiekt otwarto po wojnie już w 1946 r. W latach 70-tych obiekt przeszedł gruntowny remont. Od 1992 r. właścicielem jest wrocławski oddział PTTK.

Kamienna wieża to najwyższy punkt widokowy w Górach Opawskich. Wybudowano ją na szczycie Biskupej Kopy (889 m n.p.m.), tuż obok granicy, po czeskiej stronie. W 1875 roku wybudowano tu pierwszą kamienną platformę widokową w formie piramidy, jednak na polecenie władz została ona zburzona. W latach 1889-90 Sekcja Morawsko-Śląskiego Sudeckiego Towarzystwa Górskiego ze Złotych Hor wybudowała tu drewnianą, 6-piętrową wieżę widokową w kształcie ściętego ostrosłupa, o wysokości 12 m. Drewniana konstrukcja wieży nie wytrzymała jednak silnej burzy. Nowa, murowana budowla została otwarta dla zwiedzających w 1898 r. Nadano jej imię cesarza Franciszka Józefa z okazji 50-tej rocznicy jego panowania. W latach 90-tych przeprowadzony został kapitalny remont wieży: wymieniono tynk, schody, wyremontowano klatkę schodową. W 1996 roku wieża znów została otwarta dla turystów i służy im do dziś.

2. Klasztor w Lesie Prudnickim

Sanktuarium św. Józefa wraz z klasztorem oo. Franciszkanów to powstałe w XIX wieku budowle, położone w prudnickim lesie, na stoku Koziej Góry (317 m n.p.m.). Franciszkanie pPrzybyli oni najpierw na Górę Św. Anny, ale klasztor chcieli posadowić w bardziej ustronnym miejscu, toteż ostatecznie wybrali lasek na południe od Prudnika, gdzie w 1852 roku rozpoczęli budowę niewielkiego klasztoru z kaplicą. Wśród braci żył tutaj brat Piotr Küchler, który do kaplicy namalował czczony do dzisiaj obraz św. Józefa. W latach 1866-67 zbudowano tu nowy kościół poświęcony św. Józefowi. Ciche i malownicze otoczenie sprawia, że jest to doskonałe miejsce do modlitwy. Tuż przy Sanktuarium znajdują się: grota lurdzka, zbudowana na początku XX w. z inicjatywy Filipa Roboty, droga krzyżowa oraz cmentarz przyklasztorny. Sanktuarium i klasztor związane są z osobą Polskiego Prymasa Tysiąclecia – Kardynała Stefana Wyszyńskiego, który w latach 50-tych XX w. był tu internowany. Dziś opiekujący się klasztorem zakonnicy udostępniają odwiedzającym bogatą w pamiątki celę, w której Kardynał spędził ponad rok swojego życia.

3. Jarnołtówek

Najcenniejsze obiekty zabytkowe to kościół, dwór, Aleksandrówka i tama na Złotym Potoku.

Historia kościoła sięga XIII wieku. Na miejscu obecnej parafii stał kościół drewniany o zabudowie blokowej z wydłużoną nawą główną, chórem i zakrystią. W XVIII w. został on przebudowany w stylu barokowym. Był murowany, kryty gontem i dedykowany św. Bartłomiejowi, którego blaszaną figurę w formie chorągiewki z datą 1754 zamontowano na wieży kościelnej. Figura ta przetrwała do dnia dzisiejszego i jest zainstalowana na dachu plebanii. Podczas powodzi w 1903 roku kościół ten został zniszczony. W 1903 roku Jarnołtówek odwiedziła Augusta Wiktoria, Cesarzowa Niemiec i królowa Prus. Przekazała znaczne datki na budowę nowego kościoła i tamy na rzece Złoty Potok. W latach 1906-1907 wybudowano obecny, neoromański kościół murowany z czerwonej cegły, pod wezwaniem św. Bartłomieja Apostoła. Z poprzedniego kościoła ocalały: wmurowana w ścianę przedsionka marmurowa, grawerowana i złocona płyta z inskrypcją poświęconą zasłużonemu ofiarodawcy kościoła Peretzko, organy, chrzcielnica i zegar z wieży. Z fundacji cesarzowej Augusty Wiktorii pochodzi obraz olejny na płótnie umieszczony w ołtarzu głównym przedstawiający Chrystusa i tonącego Św. Piotra.

Dwór w Jarnołtówku został zbudowany w połowie XIX w. na murach poprzedniego dworu obronnego z ok. 1600 r. Prawdopodobnie kolejni właściciele posiadłości nie byli zbyt majętni, co miało wpływ na wygląd dworu. Po I wojnie światowej dwór został przejęty przez Państwo. Utworzono w nim prewentorium dziecięce (zamknięty zakład zapobiegawczo-leczniczy przeznaczony głównie dla dzieci i młodzieży zagrożonych chorobą, najczęściej gruźlicą), którym opiekowały się siostry Boromeuszki.

Przed wybuchem II wojny światowej budynek został przejęty przez NSDAP. Po wojnie, do 1987 r., dalej pełnił rolę sanatorium dziecięcego. Po tym okresie nie był użytkowany i niszczał. Obecnie jest w rękach prywatnych. W pomieszczeniach piwnicznych zachowały się kolebkowe sklepienia. Wokół dworu znajdują się pozostałości dawnej fosy i nad nią prowadzący do parku most kamienny oraz barokowa oficyna z XVIII w.

Zabytkowa willa Aleksandrówka została wybudowana przez śląskiego przemysłowca w latach 20-tych XX w. To także ciekawa architektonicznie budowla szachulcowa z basztą. Wcześniej była domem zdrojowym Bergfried (Wieża Ostatniej Obrony), następnie przez lata do 2015 r. pełniła funkcję sanatorium dla dzieci ze schorzeniami górnych dróg oddechowych.

Zapora przeciwpowodziowa na Złotym Potoku powstała w 1909 roku. Ma ponad 15 metrów wysokości i około 50 metrów długości. Tama ufundowana przez cesarzową Prus Wiktorię Augustę miała zabezpieczać dolinę potoku przed powodziami. Jarnołtówek taką powódź przeżył w lipcu 1903 roku. Kolejna powódź nawiedziła okolice Jarnołtówka w lipcu 1980 roku. Woda przesiąkała przez nieszczelną tamę, dlatego po tym wydarzeniu zapora została gruntownie wyremontowana. Zapewne te działania uchroniły Jarnołtówek i leżące niżej miejscowości przed skutkami powodzi w 1997 roku, kiedy to wody Złotego Potoku podniosły się prawie do maksymalnego poziomu – 14 metrów. Po tym wydarzeniu tamę zmodernizowano. W czasie wysokiego stanu wody klapy zapory są zamykane. Przed tamą znajduje się suchy zbiornik retencyjny, który przejmuje nadmiar wody i zapełnia się jedynie w okresie wezbrań.

4. Trzebina

Trzebina to mała, ale bardzo malownicza wioska z ciekawą historią, której liczne ślady możemy podziwiać do dziś. W XVI w. wieś należała do rodu Wachtelów, którzy wybudowali tu dwór obronny. Następnie włości przez stulecia znajdowały się w posiadaniu Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego w Jerozolimie, zwanego potocznie bożogrobcami.

Ciekawym zabytkiem są też ruiny dworu Wachtelów przebudowanego na późnorenesansowy pałac w 2 poł. XIX wieku oraz fragment murów obwodowych z resztkami renesansowej attyki i dekoracjami sgraffitowymi. Do muru przylega neobarokowa kapliczka z 1921 r. W sąsiedztwie kapliczki znajduje się barokowa kamienna rzeźba z 1758 roku, przedstawiająca św. Jana Nepomucena. Umiejscowiona została na prostopadłościennym cokole z profilowanym gzymsem i rokokowym kartuszem z napisem zawierającym chronostych i dwoma krzyżami – łacińskim i bożogrobców.

5. Podlesie

Podlesie to niewielka, ale malownicza wioska w Górach Opawskich, której początki sięgają prawdopodobnie XIV w., kiedy to po raz pierwszy wzmiankowana była nazwa Schönwalde. Miejscowość założona została na obszarach należących do biskupów wrocławskich księstwa nyskiego. Przy drodze w kierunku Konradowa znajduje się głaz kwarcytowy z wyrytym krzyżykiem i datą 1586 oraz literami: A.E.P.S. Jest to jeden z kamieni wyznaczających granice wspomnianego księstwa nyskiego. W późnym średniowieczu w pobliżu wioski znajdowały się sztolnie kopalni złota. Niewielki barokowy dwór wzniesiono w miejscowości w XVIII w. Obecnie dawna rezydencja pełni funkcję budynku mieszkalnego i można ją zobaczyć tylko z zewnątrz.

Neogotycki kościół parafialny p.w. św. Jerzego powstał w latach 1907-8. We wnętrzu neogotyckiej, ceglanej budowli znajduje się polichromowana rzeźba barokowa św. Jerzego, zapewne z poprzedniej świątyni.

6. Głuchołazy-Zdrój

W części zdrojowej miasta Głuchołazy warto zobaczyć: pozostałości po kopalnictwie złota, park oraz zabudowę zdrojową nad Białką.

Okolice Głuchołaz były eksploatowane przez poszukiwaczy złota już w XIII w. W zakolu Białki zachował się do dziś zespół dawnych hałd pozostałych po poszukiwaniach cennego kruszcu. Komory wydobywcze były kopane pionowo w dół, miały ok. 5 metrów głębokości i krótkie chodniki, odchodzące w bok od komory głównej. Pozostały po nich dobrze widoczne w terenie koliste zagłębienia. W XV i XVI w. w okolicach Głuchołaz istniało przeszło 70 wyrobisk górniczych o różnym charakterze, strukturze i przeznaczeniu. Początkowo drogocenne kruszce wydobywano głównie drążąc szyby i sztolnie, później metodami odkrywkowymi. W 1590 r. i rok później znaleziono tu dwa największe samorodki złota – o wadze 1,387 i 1,783 kg. Oba trafiły do cesarza Rudolfa II do Wiednia. Z zachowanych dokumentów wynika, że na początku XVII w. coraz mniej dochodowa sztolnia została zalana wodą, a do eksploatacji nigdy już nie powrócono. Sztolnia według danych technicznych miała 6 kilometrów długości i ok. 100 metrów głębokości. Można ją uważać za wyjątkowe dzieło techniczne inżynierii XVI wieku. Obecnie w Głuchołazach, przy promenadzie spacerowej, zobaczyć można dwie sztolnie. Jedna, o nazwie Grota Góralska, czasami udostępniona jest dla turystów. Druga, Bielska Jama, zakratowana, jest miejscem hibernacji nietoperzy.

Park Zdrojowy w Głuchołazach powstał pod koniec XIX w., z inicjatywy Towarzystwa Promenadowego, w związku z otrzymaniem przez Głuchołazy statusu uzdrowiska. Utworzony został w dolnej części góry Przednia Kopa i zajmuje obszar około 2 ha. Zrewitalizowany po 2000 r. wygląda przepięknie. Malownicze alejki, altany parkowe czy barwne rabaty robią wrażenie na odwiedzających. Ciekawym miejscem jest alpinarium, które powstało w latach 30-tych XX w., na wzór azteckich piramid. Nasadzono tu wiele pięknie kwitnących roślin, np. azalie i rododendrony.

W centrum parku znajduje się pamiątkowy kamień z wypływającą wodą oraz napisem: „Nic lepszego nad wodę” i nazwiskami księdza Stanisława Kneippa i Vincenta Priessnitza – twórców metody leczenia wodą. Obecnie hydroterapię umożliwiają tu specjalnie obudowane na przepływającym przez park potoku miejsca, w których można zanurzyć nogi i misy do moczenia rąk.

Ważnym elementem parku jest promenada spacerowa zbudowana wzdłuż rzeki Biała Głuchołaska. Została poważnie zniszczona podczas powodzi stulecia, która nawiedziła okolicę w 1997 r., jednak szybko udało się ją odbudować i zmodernizować tak, aby dalej mogła służyć kuracjuszom i turystom odwiedzającym Głuchołazy. Przy promenadzie znajduje się obmurowane ujęcia wody – źródło Żegnalce, czynne i wykorzystywane po dziś dzień. Jego czyste, słabo zmineralizowane wody są zdatne do spożycia.

Wśród przepięknych zabytkowych obiektów zabudowy zdrojowej Głuchołaz szczególną uwagę zwraca obecny Ośrodek rehabilitacyjno-wypoczynkowy „Skowronek”. Jego historia wiąże się z czasami świetności Głuchołaz jako śląskiego kurortu, zwanego wówczas Bad Ziegenhals, który w 2 połowie XIX wieku znany był z naturalnych metod leczenia np. poprzez zabiegi wodne. Zostały one opracowane przez ks. Sebastiana Kneippa, który inspirował się rozpropagowanym przez Vincenza Priessnitza wodolecznictwem. Sanatorium powstało w 1882 roku, nosiło nazwę Ferdinandsbad i funkcjonowało do powodzi w 1903 roku.

7. Grodziska w Prudniku-Lesie

Grodzisko w Lesie Prudnickim koło Dębowca to pozostałość po grodzie obronnym z okresu wczesnego średniowiecza, odkryte w latach 90-tych XX w. Widoczne są tam ślady dawnego, niewielkiego grodu oraz pozostałości wałów i rowów. Odnaleziony obiekt był oznaczany na XIX-wiecznych mapach jako Schlossplatz.

Ziemia prudnicka na swoim terenie posiada wiele grodzisk oraz śladów osad potwierdzających bardzo wczesne zasiedlenie tego terenu. Przez długi czas uważane były one za Szwedzkie Szańce, gdyż sądzono, że nienaturalne wzgórza usypywały wojska szwedzkie w XVII w. Pierwsze znane badania archeologiczne w Lesie Prudnickim przeprowadzono na początku XX w., w tym na Okopowej w 1905 roku. Znaleziono tam zwęglone pnie drzew, gliniane naczynia i spalone kości. Gród tworzył częstokół z dębowych pali i wały o wysokości 3 m i szerokości 2 m. Wewnątrz umocnień były drewniane chaty i masywna kamienna budowla. Badania na szczycie Okopowej kazały przypuszczać, że gród powstał w średniowieczu.

8. Góra Chrobrego (Góra Parkowa)

Góra ta charakteryzuje się trzema kulminacjami: Przednią, Średnią i Tylną Kopą. Znajduje się na niej kilka ciekawych i wartych zobaczenia obiektów zabytkowych.

Tuż pod szczytem Przedniej Kopy, na Wiszących skałach znajduje się neogotycka kaplica św. Anny. Wzniesiono ją w 1908 r. Wewnątrz kaplicy znajduje się marmurowy ołtarz św. Anny i Matki Bożej.

Na długości około 3 km wschodnim stokiem Przedniej i Średniej Kopy rozciąga się droga krzyżowa w postaci 16 kamiennych kapliczek z początku XX w. Do zwyczajowych 14 dodano na początku scenę z modlitwą Chrystusa w Ogrójcu, a na końcu Wniebowstąpienie. Obrazy do leśnych kapliczek namalował w 1926 r. malarz Josef Mitschke, znany także z prac w klasztorze na Górze Św. Anny. W ostatnich latach wykonano ich konserwację i przekazano do Muzeum Ziemi Prudnickiej, w kapliczkach umieszczone zostały reprodukcje.

Na szczycie Przedniej Kopy znajduje się 22-metrowa wieża widokowa z 1898 r., otoczona w przyziemiu budynkiem schroniska, które spłonęło w 1996 r., a obecnie jest odbudowywane.

Przy niebieskim szlaku turystycznym, pomiędzy stacjami drogi krzyżowej, stoi Studnia Jakubowa – altana wyposażona w stół i ławki. Turyści i pielgrzymi mogą tu odpocząć, a przy okazji napić się wody ze studni św. Jakuba – patrona pielgrzymów. Na fundamencie altany, obok ujęcia, wmurowana jest kamienna tablica z wyrytym napisem JAKOBS Brunn.