Przyroda

Obszar Parku Krajobrazowego „Góry Opawskie” jest na Śląsku Opolskim terenem unikalnym pod względem różnorodności flory i zbiorowisk roślinnych. Występuje tu ok. 70 taksonów o zasięgu podgórskim i górskim, wśród nich m.in. jaskier platanolistny Ranunculus platanifolius, szarota norweska Gnaphalium norvegicum, wiciokrzew czarny Lonicera nigra. Ogółem w ciągu ostatnich ok. 150 lat badań flory tego obszaru zanotowano prawie 1.000 gatunków flory naczyniowej, co stanowi ponad połowę flory województwa opolskiego. Pracownicy ZOPK cały czas prowadzą prace inwentaryzacyjne i monitoringowe, weryfikując i uzupełniając przyrodnicze bazy danych. Informacje te są niezwykle ważne dla ochrony zagrożonych gatunków i udostępniane są zainteresowanym osobom wyłącznie do celów naukowo-badawczych.

W grupie taksonów podlegających prawnej ochronie znalazły się 33 gatunki, w tym 7 chronionych ściśle i 26 częściowo. Wśród gatunków chronionych na uwagę zasługują storczykowate. Najciekawsze to związane z ekosystemami buczynowych lasów buławnik mieczolistny Cephalanthera longifolia, podkolan zielonawy Platanthera bifolia i kruszczyk połabski Epipactis albensis.

Gatunki roślin objęte ochroną ścisłą:
1.    Buławnik mieczolistny Cephalanthera longifolia
2.    Kruszczyk połabski Epipactis albensis
3.    Kukułka Fuchsa Dactylorhiza Fuchsii
4.    Lilia złotogłów Lilium martagon
5.    Listera jajowata Listera ovata
6.    Paprotnik kolczysty Polystichum aculeatum
7.    Storczyk męski Orchis mascula

Gatunki roślin objęte ochroną częściową:
1.    Centuria pospolita Centaurium erythraea
2.    Centuria nadobna Centaurium pulchellum
3.    Ciemiężyca zielona Veratrum lobelianum
4.    Czosnek niedźwiedzi Allium ursinum
5.    Dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis
6.    Gnieźnik leśny Neottia nidus-avis
7.    Gruszyczka mniejsza Pyrola minor
8.    Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine
9.    Kukułka plamista Dactylorhiza maculata
10.    Kukułka szerokolistna Dactylorhiza maialis
11.    Naparstnica zwyczajna Digitalis grandiflora
12.    Orlik pospolity Aquilegia vulgaris
13.    Parzydło leśne Aruncus silvestris
14.    Pióropusznik strusi Matteucia struthiopteris
15.    Podkolan biały Platanthera bifolia
16.    Podkolan zielonawy Platanthera chlorantha
17.    Podrzeń żebrowiec Blechnum spicant
18.    Pokrzyk wilcza-jagoda Atropa belladonna
19.    Pierwiosnek wyniosły Primula elatior
20.    Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum
21.    Wiciokrzew pomorski Lonicera periclymenum
22.    Widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum
23.    Wilżyna bezbronna Ononis arvensis
24.    Włosienicznik rzeczny Batrachium fluitans
25.    Zanokcica północna Asplenium septentrionale
26.    Zaraza żółta Orobanche flava

Górski charakter Parku Krajobrazowego „Góry Opawskie” skutkuje unikalnością i różnorodnością jego fauny, a wysoki stopień zalesienia zapewnia naturalność zespołów zwierzęcych.

Na terenie Parku odnotowano występowanie 46 gatunków ssaków. 13 z nich objętych jest ochroną ścisłą, a 12 ochroną częściową. Na uwagę zasługują: ryś (Lynx lynx), popielica (Glis glis), muflon (Ovis musimon) oraz nietoperze: nocek Bechsteina (Myotis bechsteinii) i orzęsiony (Myotis emarginatus), mroczek pozłocisty (Eptesicus nilssonii) i późny (Eptesicus serotinus), mopek (Barbastella barbastellus), podkowiec mały (Rhinolopus hipposideros). W 1998 r. na teren Parku powróciły bobry (Castor fiber), reintrodukowane pomyślnie przez Nadleśnictwo Prudnik. Natomiast do ssaków pospolicie występujących, a co za tym idzie najłatwiejszych do zaobserwowania, należą: jelenie (Cervus elaphus), sarny (Capreolus capreolus), daniele (Dama dama), dziki (Sus scrofa), lisy (Vulpes vulpes), zające (Lepus europaeus), kuny leśne (Martes martes), wiewiórki (Sciurus vulgaris), łasice (Mustella nivalis), piżmaki (Ondatra zibethicus), tchórze (Mustella putorius) i borsuki (Meles meles).

Najlepiej przebadaną grupą zwierząt Parku są ptaki – ich pierwsze udokumentowane obserwacje prowadzono już w latach przedwojennych. Obecnie stwierdzono 130 gatunków tych zwierząt, z czego ponad 120 objętych jest ochroną. Najcenniejsze to: bocian czarny (Ciconia nigra), błotniak stawowy (Circus aeruginosus), pustułka (Falco tinnunculus), kobuz (Falco subbuteo), derkacz (Crex crex), czajka (Vanellus vanellus), samotnik (Tringa ochropus), płomykówka (Tyto alba), puchacz (Bubo bubo), pójdźka (Athena noctua), zimorodek (Alcedo atthis), dudek (Upupa epops), pluszcz (Cinclus cinclus), dzięcioł zielonosiwy (Picus canus), średni (Dendrocopos medius) i czarny (Dryocopus martius).

Na terenie Parku wykazywanych jest 16 gatunków chronionych płazów, spośród których wymienić należy: salamandrę plamistą (Salamandra salamandra), traszki: zwyczajną (Triturus vulgaris), grzebieniastą (Triturus cristatus) i górską (Triturus alpestris), kumaki: nizinnego (Bombina bombina) i górskiego (Bombina variegata), grzebiuszkę ziemną (Pelobates fuscus) i rzekotkę drzewną (Hyla arborea). Świat gadów Parku reprezentuje 6 gatunków: objęty ochroną ścisłą gniewosz plamisty (Coronella austriaca) oraz chronione częściowo: padalec (Anguis fragilis), jaszczurka zwinka (Lacerta agilis) i żyworodna (Lacerta vivipara), zaskroniec (Natrix natrix) i jadowita żmija zygzakowata (Vipera berus).

W wodach Parku stwierdzono występowanie 16 gatunków ryb, a 4 spośród nich: piekielnica (Alburnoides bipunctatus), śliz (Barbatula barbatula), głowacz pręgopłetwy (Cottus poecilopus) oraz głowacz białopłetwy (Cottus gobio), podlegają ścisłej ochronie gatunkowej. Powszechniej występują natomiast: pstrąg potokowy (Salmo trutta fario) i tęczowy (Oncorhynchus mykiss), lipień (Thymallus thymallus), strzebla potokowa (Phoxinus phoxinus) i okoń (Perca fluviatilis).

Faunę motyli reprezentuje kilkadziesiąt gatunków, a z nich 3 podlegają ochronie ścisłej i wymagają ochronny czynnej: modraszki – nausitous (Maculinea nausithous) i telejus (Maculinea teleius) oraz strzępotek soplaczek (Coenonympha tullia). Ponadto notowane są gatunki chronione i rzadkie, np. barczatka borówczanka (Phyllodesma ilicifolia), postojak wiesiołkowiec (Proserpinus proserpina), paź królowej (Papilio machaon), mieniaki: strużnik (Apatura ilia) i tęczowiec (Apatura iris) oraz charakterystyczne dla regionu Gór Opawskich: górówka Boruta (Erebia ligea), pokłonnik osinowiec (Limenitis populi) i osadnik kostrzewiec (Lasiommata maera).

Na terenie Parku stwierdzono występowanie 206 gatunków pająków, w tym 1 objętego ochroną – gryziela zachodniego (Atypus affinis).

Generalnie najcenniejsze gatunki zwierząt spotykamy na terenach rezerwatów przyrody, w obszarach leśnych oraz w ciekach i małych zbiornikach wodnych.

Leśne tereny Parku Krajobrazowego „Góry Opawskie” od lat są doceniane przez grzybiarzy, choć penetracja lasów na stokach jest dla niektórych prawdziwym wyzwaniem. W Górach Opawskich występują bowiem w sezonie liczne cenione w kuchni grzyby jadalne, m.in.: borowiki, podgrzybki, maślaki, kozaki i opieńki.

Grzyby to organizmy wyjątkowe, należące do osobnego królestwa. Pełnią w przyrodzie bardzo ważną funkcję. W procesie obiegu materii i przepływu energii, obok bakterii, są podstawowymi reducentami – tj. rozkładają materię organiczną na proste związki nieorganiczne, dostępne dla roślin. Grzyby pasożytnicze spełniające rolę naturalnych regulatorów liczebności populacji organizmów, które infekują. Generalnie grzyby są pokarmem dla wielu gatunków zwierząt, a także miejscem rozwoju dla wielu bezkręgowców – np. larw muchówek.

Do najcenniejszych i najciekawszych gatunków grzybów notowanych na terenie Parku Krajobrazowego „Góry Opawskie” należą m.in.:

1. Szyszkowiec łuskowaty (Strobilomyces stribilaceus)

2. Lakownica żółtawa (Ganoderma lucidum)

3. Ozorek dębowy (Fistulina hepatica)

4. Siedzuń dębowy (Sparassis brevipes)

5. Smardz stożkowaty (Morchella conica)

6. Smardz wyniosły (Morchella elataobjęte)

7. Okratek australijski (Clathrus archeri)

8. Flagowiec olbrzymi (Meripilus giganteus)

9. Zasłonak krwisty (Cortinarius sanguineus)

10. Grzybiec purpurowozarodnikowy (Porphyrellus porphyrosporus)

11. Grzybówka szafranowa (Mycena crocata)

12. Lakownica lśniąca (Ganoderma lucidum)

13. Monetka kleista (Oudemansiella mucida)

14. Borowik ceglastopory (Boletus luridiformis)

15. Podgrzybek czerwonawy (Xerocomus rubellus)

16. Purchawka jeżowata (Lycoperdon echinatum)

17. Mądziak psi (Mutinus caninus)

18. Włóknouszek szczotkowaty (Inonotus hispidus)

19. Wieruszka fioletowawa (Entoloma euchroum)

20. Murszak rdzawy (Phaeolus schweinitzii)

21. Drobnoporek łzawiący (Oligoporus guttulatus)

22. Chropiatka pędzelkowata (Thelephora penicillata)

23. Drobnoporek sproszkowany (Oligoporus ptychogaster)

24. Szmaciak dębowy (Sparassis brevipes)

Na terenie Parku Krajobrazowego „Góry Opawskie” zlokalizowanych jest 5 rezerwatów przyrody:

1. Rezerwat leśny „Cicha Dolina”

Utworzony został Rozporządzeniem Wojewody Opolskiego Nr P/5/99 z dnia 1 marca 1999 r. celem zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu lasu mieszanego górskiego o zróżnicowanej strukturze wiekowej i gatunkowej oraz dobrze wykształconego drzewostanu bukowego. Zajmuje obszar 56,76 ha. Zlokalizowany jest w dolinie Bystrego Potoku, na dość stromo opadających zachodnich stokach Góry Zamkowej i Srebrnej Kopy, na wysokości 400-660 m n.p.m. W rezerwacie rośnie stary las mieszany o urozmaiconym składzie gatunkowym, w którym największy udział powierzchniowy mają lite lasy bukowe w wieku od 100 do 150 lat. W domieszce występują też dorodne okazy jodły pospolitej, jawora, jesiona wyniosłego, sosny zwyczajnej Picea abies, brzozy brodawkowatej Betula pendula i olszy czarnej Alnus glutinosa oraz chroniona kruszyna pospolita Frangula alnus. Głównym typem występującego tu zbiorowiska jest stosunkowo uboga florystycznie kwaśna buczyna górska. Uzupełniają ją siedliska żyznej buczyny sudeckiej, podgórskiej dąbrowy acydofilnej i podgórskiego łęgu jesionowego. W runie leśnym spotykamy najczęściej: kosmatkę gajową, narecznicę samczą, szczawik zajęczy, niecierpka pospolitego oraz borówkę czernicę.

2. Rezerwat leśny „Las Bukowy”

Utworzony został Rozporządzeniem Wojewody Opolskiego Nr P/4/99 z dnia 1 marca 1999 r. dla ochrony i zachowania drzewostanu o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Zajmuje powierzchnię 21,12 ha lasu bukowego w wieku ok. 130 lat z pojedynczymi okazami świerka, jodły i modrzewia. Położony jest na południe od miasta Głuchołazy, na północnych stokach Góry Parkowej (zwanej Górą Chrobrego), przy rzece Biała Głuchołaska, na terenie lasu komunalnego. Na skraju rezerwatu znajdują się dwie sztolnie: Grota Bialska i sztolnia przy Domku Myśliwskim, pozostałości po wydobyciu złota. Grota Bialska to przelotowy tunel na promenadzie zdrojowej, wydrążony w pokładach łupków zmetamorfizowanych. Sztolnia przy Domku Myśliwskim powstała w pokładach łupków kwarcytowo-łuszczykowych. Sztolnie są obecnie bardzo ważnym miejscem występowania nietoperzy, w tym bardzo rzadkiego podkowca małego. Ze względu na występujący w nich specyficzny mikroklimat pełnią funkcję zimowisk i tzw. kwater przejściowych, w czasie przygotowywania się do okresu zimowania i uzupełniania rezerw energetycznych przed okresem rozrodczym. W rezerwacie występują ponadto: salamandra plamista, muchołówka białoszyja, dzięcioł czarny, puszczyk oraz biegacz pomarszczony. Na stromych stokach w wilgotniejszych miejscach rośnie parzydło leśne, paprotka zwyczajna, przytulia wonna, czosnek niedźwiedzi, kruszyna pospolita, lepiężnik biały i przetacznik górski. Na uwagę zasługuje urozmaicona rzeźba terenu z ciekawymi odsłonięciami skalnymi dolnodewońskich łupków kwarcowo-łyszczykowych, wąwóz z ciekiem i źródełka.

3. Rezerwat geologiczno-krajobrazowy „Nad Białką”

Utworzony został Rozporządzeniem Wojewody Opolskiego Nr P/6/99 z dnia 1 marca 1999 r. w celu zachowania walorów krajobrazowych i geologicznych przełomu rzeki Białej Głuchołaskiej ze śladami po eksploatacji złota z XII-XIII wieku. Zajmuje powierzchnię 8,96 ha. Zlokalizowany jest na tarasie akumulacyjnym po wewnętrznej stronie zakola Białej Głuchołaskiej, w pobliżu rezerwatu „Las Bukowy”. Widoczne tu są reliktowe szyby po odkrywkowej eksploatacji żwirów i piasków złotonośnych, w postaci mis i zagłębień. Zachowały się liczne wykopy, usypiska i zwały przemytego materiału. W ciągu 250 lat ze złóż głuchołaskich uzyskano 2.800 kg złota. Największe samorodki znalezione w okolicy Góry Chrobrego ważyły 1,783 kg i 1,387 kg. Zróżnicowany morfologicznie teren o niezwykle urozmaiconym ukształtowaniu porasta las świerkowo-bukowo-sosnowy. Nad wodami Bałki spotkać można polującego na drobne rybki zimorodka.

4. Rezerwat leśny „Olszak”

Utworzony został Zarządzeniem Nr 32/12 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Opolu z dnia 20 listopada 2012 r. Zajmuje powierzchnię 24,06 ha na stokach góry Olszak. Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie dobrze wykształconych zbiorowisk leśnych, kwaśnej dąbrowy oraz jaworzyn i lasów klonowo-lipowych na stokach. Stanowi ważną ostoję entomofauny o znaczeniu ponadregionalnym. Odkryto tu stanowisko motyli saproksylicznych i fitosaprofagów. Do motyli saproksylicznych zaliczają się gatunki, których gąsienice rozwijają się w drewnie zamierających lub martwych drzew i w owocnikach nadrzewnych grzybów. Fitosaprofagi to zwierzęta odżywiające się martwą materią organiczną pochodzenia roślinnego. Na szczególną uwagę zasługują dwa wyjątkowo cenne gatunki: należąca do płożkowatych Alabonia staintoniella i zaliczana do sówkowatych Zanclognatha zelleralis, z czego Alabonia staintoniella ma pierwsze udokumentowane  stanowisko tego gatunku w Polsce. Ponadto notowane tu są: miernikowiec witalnik obrębek i zawisak postojak wiesiołkowiec. W runie występują: storczyk buławnik mieczolistny, konwalia majowa i lilia złotogłów. Na wychodniach skalnych zlokalizowane jest zbiorowisko rzadkiej paproci zanokcicy północnej.

5. Rezerwat leśny „Dębniak”

Utworzony został Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Opolu z 27 czerwca 2022 r. Jego celem ochrony jest zachowanie leśnych zbiorowisk o charakterze wilgotnych dąbrów acydofilnych, tworzących 31,32 hektarową enklawę lasów liściastych zbliżonych do naturalnych, położonych na północno-wschodnich skłonach Olszaka. Podgórska wilgotna dąbrowa acydofilna należy do zbiorowisk rzadkich i zagrożonych na poziomie krajowym i regionalnym, ponieważ ich zasięg geograficzny obejmuje tylko zachodnią część Polski. Obszar rezerwatu to las wilgotny budowany głównie przez dęba bezszypułkowego, dęba szypułkowego, brzozę omszoną, brzozę brodawkowatą oraz domieszkowo świerka i modrzewia. W podszycie występuje tu przede wszystkim kruszyna pospolita. Runo zdominowane jest przez trzęślicę, jastrzębce, borówkę czernicę, tojeść pospolitą, konwalijkę dwulistną, kosmatkę gajową, pszeńca łąkowego i kłosówkę miękką.

Obszar Parku Krajobrazowego „Góry Opawskie częściowo pokrywa się z obszarem sieci Natura 2000: Specjalnym Obszarem Ochrony Siedlisk „Góry Opawskie” PLH160007. Został on utworzony dla ochrony zagrożonych siedlisk przyrodniczych i cennych gatunków roślin i zwierząt. Obejmuje najdalej na wschód wysuniętą część Sudetów Wschodnich. Przedmiotem ochrony są tu siedliska: nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis, ziołorośla górskie i ziołorośla nadrzeczne, niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie, górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk, ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacion vandelii, kwaśne buczyny, grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny, jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach, pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy, łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe oraz gatunki: podkowiec mały, nocek duży, kumak górski, minóg strumieniowy, modraszek telejus, czerwończyk nieparek, modraszek nausitous.

Na terenie Parku Krajobrazowego „Góry Opawskie” ochroną indywidualną w formie pomników przyrody objęto 5 wiekowych drzew:

– 2 lipy drobnolistne w wieku ok. 250 lat, w alei prowadzącej do dworu w Jarnołtówku

– lipa drobnolistna w wieku ok. 230 lat przy moście na Złotym Potoku w Pokrzywnej, objęta ochroną w 1961 r.,

– lipa drobnolistna w wieku ok. 380 lat przy moście na Złotym Potoku w Jarnołtówku, objęta ochroną w 1972 r.,

– daglezja zielona odmiany szarej w wieku ok. 200 lat w Dębowcu, objęta ochroną w 1963 r.,